Momenteel lees ik geregeld in een boek van de voormalige Duitse Bondspresident Joachim Gauck. Het boek heet eenvoudig: ‘Tolerantie. Gewoon moeilijk.’ 

Gauck was predikant in de voormalige DDR, mede-initiator van de protesten daar eind jaren tachtig in de kerken, voordat de muur viel. Nadien kwam hij in de politiek terecht. Hij zat in de eerste lichting politici die de zeg maar, de Tweede Kamer vormden in Oost-Berlijn na de val van de muur. Waar decennialang vooral de leden van de SED politiek bedreven, waren er nu voor het eerst volksvertegenwoordigers bijeen, die in een vrije en geheime verkiezing waren verkozen. 

Gauck had de afwezigheid van tolerantie ervaren. Alles wat buiten de ideologie van de SED viel, een tegenstem liet horen, werd verdacht - gemaakt - en vaak vervolgd. Dat is systemen eigen, die voor mensen het geluk willen bepalen. 

Nadat de beide staten waren herenigd, kwam Gauck in een politieke wereld terecht die van tolerantie leefde, maar ook weleens tegen zijn eigen moralische opvattingen besluiten nam. Dat leidde mede tot dit boek. 

Wat is tolerantie nu eigenlijk? Alhoewel het boek zich bezighoudt met de Duitse situatie, vind ik er toch gedachten in, die voor Nederland ook belangrijk zijn. Want ook hier is de tolerantie de laatste tijd ver te zoeken. Is mijn idee. 

Maar laat ik bij iets anders beginnen: Nederland was vele jaren het toonbeeld van tolerantie voor vele Duitsers. Het waren niet alleen de coffeeshops en het gedoogbeleid rondom een stickie. Met het woord tolerantie werd ook een bestaanswijze omschreven die iets vertelde hoe mensen elkaar verdroegen. Juist in de grote verschillen die mensen beleefden en verbeelden.  

In Nederland verdroegen mensen een heleboel van elkaar, was het beeld buiten dit land. Ik denk niet, dat het alleen valse schijn was. Men leefde naast elkaar in een straat, in een dorp, ook al vond je de buurman of de buurvrouw een beetje gek. Dat was dan zo. Omgekeerd kon immers ook. 

Gauck zegt dat tolerantie meer is. Hij zou het gedrag van buren meer als ‘respect’ willen omschrijven. Je respecteert de wereld van de ander, zo lang die ander niet verwacht dat jij ook in die wereld moet stappen. 

Tolerantie doelt op het echte samenleven. Daar waar meningen en overtuigingen tegenover elkaar staan. Tolerantie is hard nodig, juist waar de mening of de overtuiging van de ander als een last wordt ervaren. En daarmee is de van oorsprong Latijnse betekenis ook hoorbaar: tolerare is: uithouden, verdragen, dulden. Je kunt niet verwachten dat drieduizend mensen hetzelfde denken en ervaren in een en dezelfde situatie. Ook al wordt ons dit beeld momenteel vanuit China getoond.